Veerkracht
Inleiding over veerkracht door gespreksleider Floor Driessen
Veerkracht wordt vaak opgevat als het vermogen om te gaan met tegenslagen, als mentale en emotionele weerbaarheid. Vanuit de psychologie wordt onderzocht welke zogenaamde ‘coping-strategieën’ mensen daar zoal voor inzetten (bijvoorbeeld door het probleem te vermijden, de situatie met humor te relativeren of door steun te zoeken). Zo beschrijft psychiater Cyrulnik in zijn boek ‘Veerkracht’ manieren om oorlogs- en jeugdtrauma’s te overwinnen. Soms wordt veerkracht echter - ten onrechte - gelijkgesteld met persoonlijke wilskracht: “Als je het maar graag genoeg wilt, dan lukt het je wel”. Psycholoog Baumeister toonde echter aan dat wilskracht werkt als spierkracht; je kunt het opbouwen door oefening maar wilskracht kan ook overbelast raken (als je er te vaak een beroep op moet doen). Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het moeilijker van ongezond eten af te blijven als je een slaaptekort hebt (en je toch al je best moet doen om wakker te blijven). Ook moet iemand die in armoede leeft, veel vaker afwegen waar hij zijn geld aan uitgeeft. En zeker als dit lang aanhoudt, vragen deze ‘verstandige’ keuzes dus bovengemiddeld veel van de wilskracht (met alle risico’s op een vicieuze cirkel van dien). Mentale veerkracht is dus niet alleen afhankelijk van je eigen aanleg maar ook van de omstandigheden.
Rechtsgeleerde Mak heeft een ander perspectief op veerkracht en mentale weerbaarheid. Zij voert de ‘hangmatzaak’ aan om te laten zien dat mensen steeds meer moeite hebben om tegenslag te verwerken. In deze rechtszaak daagde namelijk een vrouw haar echtgenoot voor de rechter omdat ze bij een val uit hun hangmat (in hun eigen tuin) ernstig gewond raakte. Ze stelde daarvoor haar man aansprakelijk om zo via de rechter en verzekeraar een schadevergoeding te krijgen. Mak geeft aan dat er steeds vaker via een procedure bij de rechter gezocht wordt naar een zondebok of iemand die aansprakelijk gesteld kan worden voor het doorstane leed. Zo wordt er voor het omgaan met tegenslag geen beroep gedaan op innerlijke veerkracht maar op externe partijen. In dit geval wordt de rekening van de tegenslag dus zelfs letterlijk bij andere partijen neergelegd; bij de verzekeraar en bij de rechtbank (die hier tijd aan moet besteden). Dat is op zijn minste opmerkelijk te noemen want, zoals filosoof Lenoir en psychiater Denys zeggen: tegenslagen horen bij het leven en niet alles is maakbaar.
Ook zou je over veerkracht kunnen denken in maatschappelijke termen; kan een samenleving veerkrachtig zijn. en daardoor bijvoorbeeld sociale, politieke en economische veranderingen goed opvangen? Hoe veerkrachtig is de planeet Welk onderwijs is nodig om mensen op toekomstige banen voor te bereiden? Hoe zorg je er voor dat mensen gelijke kansen hebben? Wat betekent gezond oud worden voor veerkracht? In deze gevallen lijkt veerkracht niet zozeer een reactie op een tijdelijke situatie te zijn maar meer een continu proces en iets van de lange termijn.
Terug naar de filosofen dan. Alain de Botton schreef een atheïstisch manifest met 10 deugden voor het moderne leven waarbij hij resilience (veerkracht) op nummer 1 zette. Andere denkers vinden veerkracht in gebed of bezinning. Camus zei bijvoorbeeld: 'Diep in de winter leerde ik dat er in mij een onoverwinnelijke zomer aanwezig was'. Monnik Thomas Moore schreef over ‘zorgdragen voor de ziel’ en Marcus Aurelius schrijft: “De mensen zoeken een plek om zich terug te trekken, op het platteland, aan zee, in de bergen. [...] Nergens kan een mens zich immers rustiger en ongestoorder terugtrekken dan in zijn eigen ziel, vooral als hij in zijn binnenste zulke vaste overtuigingen heeft dat hij, zodra hij zich daarin verdiept, zich meteen volkomen gerust voelt. En met gerustheid bedoel ik niets anders dan innerlijk op orde zijn. Die afzondering moet je jezelf steeds gunnen, en zo jezelf vernieuwen". Is innerlijk op orde zijn eigenlijk een voorwaarde voor veerkracht (of eerder een gevolg er van)?
Je kunt dus naar buiten, naar binnen en naar boven keren voor veerkracht. Ook kun je het associëren met energie, vitaliteit, doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen, optimisme en hoop. Tijdens het Socratisch Cafe op 31 januari 2020 onderzoeken we het thema ‘Veerkracht’. Mogelijke filosofische vragen daarbij, zijn:
1. Wat is veerkracht eigenlijk? Is het een deugd, een psychologische kwaliteit (van een groep of persoon) of is het misschien eerder een proces?
2. Is veerkracht een individuele of een gezamenlijke verantwoordelijkheid?
3. Is veerkracht iets dat mensen zelf op moeten kunnen brengen? Is het een innerlijke kwaliteit of een externe factor? Welke rol spelen omstandigheden daarbij?
4. Is veerkracht een middel of een doel?
Veerkracht wordt vaak opgevat als het vermogen om te gaan met tegenslagen, als mentale en emotionele weerbaarheid. Vanuit de psychologie wordt onderzocht welke zogenaamde ‘coping-strategieën’ mensen daar zoal voor inzetten (bijvoorbeeld door het probleem te vermijden, de situatie met humor te relativeren of door steun te zoeken). Zo beschrijft psychiater Cyrulnik in zijn boek ‘Veerkracht’ manieren om oorlogs- en jeugdtrauma’s te overwinnen. Soms wordt veerkracht echter - ten onrechte - gelijkgesteld met persoonlijke wilskracht: “Als je het maar graag genoeg wilt, dan lukt het je wel”. Psycholoog Baumeister toonde echter aan dat wilskracht werkt als spierkracht; je kunt het opbouwen door oefening maar wilskracht kan ook overbelast raken (als je er te vaak een beroep op moet doen). Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het moeilijker van ongezond eten af te blijven als je een slaaptekort hebt (en je toch al je best moet doen om wakker te blijven). Ook moet iemand die in armoede leeft, veel vaker afwegen waar hij zijn geld aan uitgeeft. En zeker als dit lang aanhoudt, vragen deze ‘verstandige’ keuzes dus bovengemiddeld veel van de wilskracht (met alle risico’s op een vicieuze cirkel van dien). Mentale veerkracht is dus niet alleen afhankelijk van je eigen aanleg maar ook van de omstandigheden.
Rechtsgeleerde Mak heeft een ander perspectief op veerkracht en mentale weerbaarheid. Zij voert de ‘hangmatzaak’ aan om te laten zien dat mensen steeds meer moeite hebben om tegenslag te verwerken. In deze rechtszaak daagde namelijk een vrouw haar echtgenoot voor de rechter omdat ze bij een val uit hun hangmat (in hun eigen tuin) ernstig gewond raakte. Ze stelde daarvoor haar man aansprakelijk om zo via de rechter en verzekeraar een schadevergoeding te krijgen. Mak geeft aan dat er steeds vaker via een procedure bij de rechter gezocht wordt naar een zondebok of iemand die aansprakelijk gesteld kan worden voor het doorstane leed. Zo wordt er voor het omgaan met tegenslag geen beroep gedaan op innerlijke veerkracht maar op externe partijen. In dit geval wordt de rekening van de tegenslag dus zelfs letterlijk bij andere partijen neergelegd; bij de verzekeraar en bij de rechtbank (die hier tijd aan moet besteden). Dat is op zijn minste opmerkelijk te noemen want, zoals filosoof Lenoir en psychiater Denys zeggen: tegenslagen horen bij het leven en niet alles is maakbaar.
Ook zou je over veerkracht kunnen denken in maatschappelijke termen; kan een samenleving veerkrachtig zijn. en daardoor bijvoorbeeld sociale, politieke en economische veranderingen goed opvangen? Hoe veerkrachtig is de planeet Welk onderwijs is nodig om mensen op toekomstige banen voor te bereiden? Hoe zorg je er voor dat mensen gelijke kansen hebben? Wat betekent gezond oud worden voor veerkracht? In deze gevallen lijkt veerkracht niet zozeer een reactie op een tijdelijke situatie te zijn maar meer een continu proces en iets van de lange termijn.
Terug naar de filosofen dan. Alain de Botton schreef een atheïstisch manifest met 10 deugden voor het moderne leven waarbij hij resilience (veerkracht) op nummer 1 zette. Andere denkers vinden veerkracht in gebed of bezinning. Camus zei bijvoorbeeld: 'Diep in de winter leerde ik dat er in mij een onoverwinnelijke zomer aanwezig was'. Monnik Thomas Moore schreef over ‘zorgdragen voor de ziel’ en Marcus Aurelius schrijft: “De mensen zoeken een plek om zich terug te trekken, op het platteland, aan zee, in de bergen. [...] Nergens kan een mens zich immers rustiger en ongestoorder terugtrekken dan in zijn eigen ziel, vooral als hij in zijn binnenste zulke vaste overtuigingen heeft dat hij, zodra hij zich daarin verdiept, zich meteen volkomen gerust voelt. En met gerustheid bedoel ik niets anders dan innerlijk op orde zijn. Die afzondering moet je jezelf steeds gunnen, en zo jezelf vernieuwen". Is innerlijk op orde zijn eigenlijk een voorwaarde voor veerkracht (of eerder een gevolg er van)?
Je kunt dus naar buiten, naar binnen en naar boven keren voor veerkracht. Ook kun je het associëren met energie, vitaliteit, doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen, optimisme en hoop. Tijdens het Socratisch Cafe op 31 januari 2020 onderzoeken we het thema ‘Veerkracht’. Mogelijke filosofische vragen daarbij, zijn:
1. Wat is veerkracht eigenlijk? Is het een deugd, een psychologische kwaliteit (van een groep of persoon) of is het misschien eerder een proces?
2. Is veerkracht een individuele of een gezamenlijke verantwoordelijkheid?
3. Is veerkracht iets dat mensen zelf op moeten kunnen brengen? Is het een innerlijke kwaliteit of een externe factor? Welke rol spelen omstandigheden daarbij?
4. Is veerkracht een middel of een doel?